Λατινικά Γ Λυκείου (41)LECTIO PRIMA ET QUADRAGESIMA

 

ΜΑΘΑΗΜΑ XLI

LECTIO PRIMA ET QUADRAGESIMA

ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ,  ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΑΣ

41

Curius et Fabricius, antiquissimi viri, et his antiquiores Horatii plane ac dilucide cum suis locuti sunt; non Sicanorum aut Pelasgorum, qui primi coluisse Italiam dicuntur, sed aetatis suae verbis utebantur. Tu autem, proinde quasi* cum matre Evandri nunc loquaris, sermone abhinc multis annis iam obsoleto uteris, quod neminem scire atque intellegere vis, quae dicas. Quin, homo inepte, taces, ut consequaris, quod vis? Sed antiquitatem tibi placere dicis, quod honesta et bona et modesta sit. Sic ergo vive, ut* viri antiqui, sed sic loquere, ut* viri aetatis nostrae; atque id quod a C. Caesare scriptum est, habe semper in memoria et in pectore: «tamquam* scopulum, sic fugias verbum insolens atque inauditum».

Κείμενο

Μετάφραση

Curius et Fabricius,antiquissimi viri, et Horatii antiquiores his locuti sunt cum suis plane ac dilucide ; non utebantur verbis Sicanorum aut Pelasgorum,qui dicuntur primi coluisse Italiam sed aetatis suae.  Tu autem, proinde quasi loquaris nunc cum matre Evandri, uteris sermone obsoleto iam abhinc multis annis, quod vis neminem scire atque intellegere, quae dicas. Quin taces, inepte homo,  ut consequaris, quod vis ?   Sed dicis tibi placere antiquitatem, quod sit honesta et bona et modesta. Sic ergo vive, ut antiqui viri, sed loquere sic, ut viri nostrae aetatis; atque habe semper in memoria et in pectore id quod scriptum esta C. Caesare: «tamquam scopulum,sic fugias insolens atque inauditum verbum».

Ο Κούριος και ο Φαβρίκιος,πάρα πολύ αρχαίοι άνδρες,και οι Οράτιοι  παλιότεροι απ’ αυτούς  συνομιλούσαν με τους συγχρόνους τους  καθαρά και με διαύγεια  . δε χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα  των Σικανών ή των Πελασγών,οι οποίοι λέγεται ότι πρώτοι κατοίκησαν την Ιταλία, αλλά (τη γλώσσα) της εποχής τους. Εσύ όμως, σαν να μιλάς τώρα με τη μητέρα του Ευάνδρου, χρησιμοποιείς λόγο απαρχαιωμένο ήδη εδώ και πολλά χρόνια, γιατί θέλεις κανείς να μην ξέρει και να μην καταλαβαίνει, τι λες. Γιατί δε σωπαίνεις, ανόητε άνθρωπε, για να πετύχεις αυτό που θέλεις; Αλλά λες ότι σου αρέσει η αρχαιότητα, επειδή είναι τιμημένη και καλή και σεμνή. Έτσι λοιπόν να ζεις, όπως οι αρχαίοι άνδρες,αλλά να μιλάς έτσι,  όπως οι άντρες της εποχής μας. και να έχεις πάντα  στο μυαλό και στην καρδιά σου αυτό που γράφτηκε από το Γάιο Καίσαρα: «σαν το σκόπελο,έτσι να αποφεύγεις τον ασυνήθιστο και πρωτάκουστο λόγο».

1.     Κατάταξη των ονομάτων σε κλίσεις –Γραμματικές παρατηρήσεις

Α. Ουσιαστικά

Ουσιαστικά
α΄ κλίση	β΄ κλίση	γ΄ κλίση
Italia-ae (Θ) memoria-ae (Θ)	annus-i (Α) Curius-ii(-i) (Α) Evander-ndri (Α) Fabricius-ii(-i) (Α) Horatii-orum (Α) Pelasgi-orum (Α) scopulus-i (Α) Sicani-orum (Α) vir-viri (Α) verbum-i (Ο)	homo-inis (Α + Θ) sermo-onis (Α) M aetas-tatis (Θ) antiquitas-tatis (Θ) mater-tris (Θ) pectus-oris (Ο) Caesar- is (A)

Παρατηρήσεις

• Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε –as(-atis) είναι όλα θηλυκού γένους και σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε –ium και (um) και την αιτιατική πληθυντικού και σε –es(aetates, antiquitates) και σε –is(aetatis, antiquitatis).

• Το ουσιαστικό memoria-ae(=η μνήμη) δε σχηματίζει πληθυντικό αριθμό, ενώ το ουσιαστικό antiquitas(=η αρχαιότητα)  σχηματίζει πληθυντικό antiquitates  με την έννοια αρχαιολογία.

• Το τριτόκλιτο ουσιαστικό mater-tris ανήκει στα λεγόμενα συγκοπτόμενα(πρβλ. γραμματική των Λατινικών). Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και τα ουσιαστικά: pater-tris(=ο πατέρας), frater-tris(=ο αδερφός). Τα παραπάνω σχηματίζουν τη γενική ενικού σε –um(matrum, patrum, fratrum) αντί σε –ium.

Β. Επίθετα – Αντωνυμίες

Επίθετα		Αντωνυμίες
β΄ κλίση	γ΄ κλίση	Είδος
antiquus-a-um bonus-a-um honestus-a-um inauditus-a-um* ineptus-a-um modestus-a-um multi-ae-a primus-a-um	insolens, insolentis	hic-haec-hoc                             δεικτική suus-a-um                               κτητική γ΄ qui-quae-quod                     αναφορική tu                                     προσωπική β΄ nemo                                αόρ. ουσιαστ. quis-quid                          ερωτηματική noster-nostra-nostrum       κτητική α΄ is-ea –id                   δεικτ. – επαναλ.

Παρατηρήσεις

• Τa επίθετα insolens-ns-ns, inauditus-a-um, obsoletus-a-um και επίρρημα dilucide,χωρίς παραθετικά, γιατί δηλώνει κάτι το απόλυτο(μόνιμη και σταθερή ιδιότητα) που δεν επιδέχεται διαβαθμίσεις.

• antiquus/-ior/-issimus, ineptus/-ior/-issimus, honestus/-ior/-issimus, modestus/-ior/-issimus 

• plane-planius-planissime, dilucide-ius-issime   .multi-plures (plurium)-plurimi, (prae)/prior-ius/primus-a-um, bonus/melior/optimus 

Γ. Ρήματα

habeo, habui, habitum, habere=έχω placeo, placui(placitus sum), placitum, placere=αρέσω taceo, tacui, tacitum, tacere=σωπαίνω	β΄ συζυγία
colo, colui, cultum, colere=κατοικώ dico, dixi, dictum, dicere=λέγω fugio, fugi, fugitum, fugere=αποφεύγω intellego, intellexi, intellectum, intellegere=καταλαβαίνω scribo, scripsi, scriptum, scribere=γράφω vivo, vixi, victum, vivere=ζω obsolesco, obsolevi, obsoletum, obsolescere consequor, consecutus sum, consequi =πετυχαίνω loquor, locutus sum, loqui=μιλώ utor, usus sum, uti=χρησιμοποιώ	γ΄ συζυγία Αποθετικό Αποθετικό Αποθετικό
scio, sci(v)i, scitum, scire=ξέρω     (Ενστ . scito -  scitote )    J inaudio, inaudivi & inaudii , inauditum, inaudire	δ΄ συζυγία
volo, volui,  - , velle	Ανώμαλο

Παρατηρήσεις

• Το ρήμα fugio ανήκει στην κατηγορία των ρημάτων του capio, τα οποία έχουν κατάληξη –io, ανήκουν όμως στην γ΄ συζυγία και κλίνονται κατά το lego-legor(για την κλίση του πρβλ. γραμματική των Λατινικών).

•   Το ρήμα dico σχηματίζει το β΄ ενικό της προστακτικής ενεστώτα χωρίς την κατάληξη –e(dic). Όμοια και τα duco(duc) και facio(fac).

Το ρήμα placeo συνηθίζεται και απρόσωπο(placet) με τη σημασία του κρίνω , αποφασίζω

•     Προσοχή στα αποθετικά ρήματα της ενότητας: consequor, loquor, utor

Τύποι της ενεργητικής φωνής που δανείζονται

	consequor	loquor	utor
Μετοχή Ενεστώτα	consequens-ntis	loquens-ntis	utens-ntis
Μετοχή  Μέλλ,	consecuturus-a-um	locuturus-a-um	usurus-a-um
Υποτακτική Μέλλοντα	consecuturus-a-um sim sis sit consecuturi-ae-a simus sitis sint	locuturus-a-um sim sis sit locuturi-ae-a simus sitis sint	ususrus-a-umsim sis sit usuri-ae-asimus sitis sint
Απαρέμφατο Μέλλοντα	consecuturum-a-um esse consecuturos-as-a esse	locuturum-am-um esse locuturos-as-a esse	usurum-am-um esse usuros-as-a esse
Σουπίνο	consecutum-u	locutum-u	usum-u
Γερούνδιο	consequendi-ndo-ndum-ndo	loquendi-ndo-ndum-ndo	utendi-ndo-ndum-ndo

2.    Συντακτικές παρατηρήσεις

Απαρέμφατο

•  Στα Λατινικά το απαρέμφατο του παρακειμένου είναι πάντοτε ειδικό(coluisse), ενώ το υποκείμενό του βρίσκεται σε πτώση αιτιατική , είτε έχουμε ταυτοπροσωπία είτε ετεροπροσωπία: Legatus hostes advenisse dicit(ετεροπροσωπία) / Legatus se advenisse dicit(ταυτοπροσωπία)

• Όταν όμως το ρήμα είναι λεκτικό ή δοξαστικό παθητικής φωνής(dicuntur), τότε το υποκείμενο του ρήματος και του ειδικού απαρεμφάτου είναι το ίδιο(ταυτοπροσωπία) και βρίσκεται σε πτώση ονομαστική(qui). Στην περίπτωση βέβαια αυτή το ρήμα είναι πάντοτε προσωπικό.

Εν προκειμένω για το παράδειγμα του κειμένου μας ισχύουν τα εξής:

                                      «qui primi     coluisse Italiam      dicuntur»

                             Y (Α + Ρ)               Ειδ.Απαρ.         Ρ παθητ.

 «tamquam scopulum»: 1) Λειτουργεί ως κατηγορούμενο(παραβολικό) στο verbum. 2) Πρόκειται για βραχυλογική φράση που δηλώνει παραβολή, κατά παράλειψη υποθετικής παραβολικής πρότασης. Η πρόταση ολοκλρωμένη θα ήταν ως εξής: tamquam (verbum) scopulus sit   (ή tamquam scopulum fugias, αλλά τότε το scopulum παύει να είναι κατηγορούμενο στο verbum). Χρησιμοποιούμε υποτακτική (sit ή fugias), επειδή η σύγκριση αφορά μία υποθετική πράξη ή κατάσταση, χρόνου ενεστώτα, επειδή η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(fugias) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Η απόδοσή της παραλείπεται.

RΗ φράση «abhinc multis annis»  μπορεί να αποδοθεί και ως εξής:

α) abhinc multos annos β) ante hos multos annos

RΔευτερεύουσες προτάσεις της ενότητας

v                  « qui primi coluisse Italiam dicuntur»: Δευτερεύουσα αναφορική επιθετική προσδιοριστική πρόταση, με όρο αναφοράς τα Sicanorum / Pelasgorum. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae. Εκφέρεται με οριστική(dicuntur) , γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό.

v                  «proinde quasi…loquaris»: Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική – παραβολική πρόταση σε θέση β΄ όρου σύγκρισης. Εισάγεται με το proinde quasi. Εκφέρεται με υποτακτική, επειδή η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση, χρόνου ενεστώτα(loquaris), επειδή η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(uteris) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

v                  «quod neminem…vis»: Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα εξάρτησης loquaris. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod. Εκφέρεται με οριστική(vis) , επειδή η  αιτιολογία είναι αντικειμενική.

v                  «quae dicas»:  Δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση ως αντικείμενο στα απαρέμφατα scire / intellegere. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, κι είναι επομένως μερικής άγνοιας. Εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι πλάγιες, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της, χρόνου ενεστώτα(dicas), επειδή η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(άμεσα από τα scire / intellegere και έμμεσα από το vis) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

v                 «ut consequaris»: Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα εξάρτησης taces. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, κι είναι επομένως καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι τελικές, γιατί φανερώνει επιθυμία, χρόνου ενεστώτα(consequaris) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Ê Παρατηρείται ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων, καθώς η επιθυμία είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

v                 «quod vis»: Δευτερεύουσα αναφορική επιθετική προσδιοριστική πρόταση, με όρο αναφοράς το εννοούμενο id(αντικείμενο στο consequaris)[Αν δεν εννοήσουμε το id η πρόταση μπορεί να εκληφθεί και ως αναφορική ουσιαστική σε θέση αντικειμένου στο consequaris] . Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod. Εκφέρεται με οριστική(vis), γιατί δηλώνει κάτι πραγματικό.

v                 «quod honesta…sit»: Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο placere. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί φανερώνει υποκειμενική αιτιολογία, χρόνου ενεστώτα(sit), επειδή η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(άμεσα εξαρτάται από το placere και έμμεσα από το dicis) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

v                 «ut viri antiqui(vivebant) »: Δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση σε θέση β΄ όρου σύγκρισης. Εισάγεται με τον σύνδεσμο ut. Εκφέρεται με οριστική, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα. Ενδεικτική είναι η παρουσία του επιρρήματος sic στην κύρια πρόταση(πρβλ. αρχαία ελληνικά: ούτω…ως)

v                 «ut viri aetatis nostrae(loquuntur)»: Δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση σε θέση β΄ όρου σύγκρισης. Εισάγεται με τον σύνδεσμο ut. Εκφέρεται με οριστική, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα. Ενδεικτική είναι η παρουσία του επιρρήματος sic στην κύρια πρόταση(πρβλ. αρχαία ελληνικά: ούτω…ως)

v                 «quod a C. Caesare scriptum est»: Δευτερεύουσα αναφορική επιθετική προσδιοριστική πρόταση, με όρο αναφοράς το id. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod. Εκφέρεται με οριστική(scriptum est), γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό.

v                 «tamquam scopulum»: πρβλ. Συντακτικές παρατηρήσεις, σημείωση β

Μετοχή σε πρόταση :   obsoleto (επιθετική- συνημμένη ) = quod obsoletum est ( erat) .

Πρόταση σε μετοχή :   quod …..vis = volens   / quod a Caesare scriptum est = scriptum  a Caesare .

Λέξεις

-his: αφαιρετική συγκριτική, ως β' όρος σύγκρισης στο συγκριτικού βαθμού επίθετο antiquiores

-cum suis: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κοινωνία στο locuti sunt

-Sicanorum/Pelasgorum, aetatis: γενικές κτητικές ή υποκειμενικές στο verbis· το aetatis μπορεί να είναι και γενική της ιδιότητας

-qui: υποκείμενο του προσωπικού ρήματος dicuntur και του απαρεμφάτου coluisse (ταυτοπροσωπία)

-primi: επιρρηματικό κατηγορούμενο που αναφέρεται στο υποκείμενο qui και χρησιμεύει ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα· δηλώνει σειρά

 -obsoleto: επιθετική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο sermone του ρήματος uteris

-abhinc: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στη μετοχή obsoleto (=επιθετική μετοχή, επιθετικός προσδιορισμός στο sermone)

-annis: αφαιρετική που δηλώνει το χρόνο· -fugias: προτρεπτική υποτακτική

Διαδραστικό βιβλίο

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C133/616/3991,17862/ 

Βιντεοδιἀλεξη  

http://www.study4exams.gr/latin/course/view.php?id=192#2

έξυπνες παρατηρήσεις