ΜΑΘΗΜΑ XXXVII [37] Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΩΝ ΕΜΦΥΛΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ XXXVII ( Ανάλυση)

LECTIO SEPTIMA ET TRICESIMA

Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΩΝ ΕΜΦΥΛΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

Κείμενο

Μετάφραση

Ιn eum locum deducta est res, ut, nisi qui deus vel aliqui casus subvenerit, nequeamus esse salvi. Equidem, ut veni ad urbem, non destiti et sentire et dicere et facere omnia, quae pertinerent ad concordiam ; sed tantus furor invaserat omnes, ut cuperent pugnare, etsi ego clamabam nihil esse miserius quam civili bello. In civilibus bellis omnia sunt misera, sed nihil(est) miserius quam ipsa victoria : ea reddit victores ferociores impotentioresque, ut, etiamsi non sint tales natura, cogantur esse(tales) necessitate. Enim exitus civilium bellorum sunt semper tales, ut non solum fiant ea, quae velit victor, sed etiam ut victor obsequatur iis, quorum auxilio parta sit victoria.

Σε τέτοιο σημείο έχουν οδηγηθεί τα πράγματα, ώστε, αν κάποιος θεός ή κάποιο τυχαίο περιστατικό δεν βοηθήσει, δε θα μπορέσουμε να σωθούμε. Εγώ βέβαια, μόλις ήρθα στη Ρώμη, δε σταμάτησα και να πιστεύω και να λέω και να κάνω όλα εκείνα που στόχευαν στην ομόνοια. Όμως τόσο μεγάλη μανία τους είχε πιάσει όλους, ώστε να επιθυμούν να μάχονται(τον πόλεμο), μολονότι εγώ φώναζα ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη δυστυχία από τον εμφύλιο πόλεμο. Στους εμφυλίους πολέμους όλα είναι αξιοθρήνητα, αλλά τίποτε δεν είναι πιο αξιοθρήνητο, από την ίδια τη νίκη. Αυτή κάνει τους νικητές αγριότερους και πιο αχαλίνωτους (από ότι συνήθως), ώστε, ακόμη και αν δεν είναι τέτοιοι από τη φύση τους, να εξαναγκάζονται να γίνουν(τέτοιοι) από ανάγκη(από τα πράγματα). Πράγματι, η έκβαση των εμφυλίων πολέμων είναι πάντα τέτοια, ώστε όχι μόνο να γίνονται όσα θέλει ο νικητής, αλλά (ώστε) ακόμη ο νικητής να κάνει το χατίρι εκείνων, με τη βοήθεια των οποίων κερδήθηκε η νίκη.

1.     Κατάταξη των ονομάτων σε κλίσεις –

Γραμματικές παρατηρήσεις

Α. Ουσιαστικά

Ουσιαστικά
α΄ κλίση	β΄ κλίση	γ΄ κλίση
concordia-ae (Θ) natura-ae (Θ) victoria-ae (Θ)	deus-i (Α) locus-i (Α) auxilium-ii(-i) (Ο) bellum-i (Ο)	furor-oris (Α) victor-oris (Α) necessitas-tatis (Θ) urbs-is (Θ)
δ΄ κλίση	ε΄ κλίση
casus-us (Α) exitus-us (A)	res-rei (Θ)

Παρατηρήσεις

     Προσοχή στα παρακάτω ουσιαστικά:

o       locus-i: ανήκει στην κατηγορία των ανωμάλων ουσιαστικών που οι Λατίνοι ονομάζουν substantiva abudantia(όσα έχουν διπλούς τύπους). Το συγκεκριμένο ουσιαστικό σχηματίζει τον πληθυντικό του σύμφωνα με δύο διαφορετικά γένη, με αλλαγή όμως σημασίας : loci-orum(=χωρία βιβλίου) / loca-orum (=τόποι).( ισχύει ο β΄ πληθυντικός).

o       auxilium-ii(-i): ανήκει στα λεγόμενα ετερόσημα ουσιαστικά, όσα δηλαδή έχουν διαφορετική σημασία στον ενικό απ’ ότι στον πληθυντικό: Ενικός: auxilium-ii(-i)=βοήθεια

    Πληθυντικός: auxilia-orum = επικουρικό στράτευμα

Β. Επίθετα – Αντωνυμίες

Επίθετα		Αντωνυμίες
β΄ κλίση	γ΄ κλίση	Είδος
miser-era-erum salvus-a-um	civilis-is-e ferox-ocis impotens-entis omnis-is-e	is-ea-id     δεικτ. – επαναλ. qui-quae– quod   αόρ. επιθ aliqui-aliqua-aliquod αόρ.επιθ qui-quae-quod    αναφορική tantus-a-um δεικτ. – συσχετ. ego         προσωπική α΄ nihil         αόρ. ουσιαστική ipse-ipsa-ipsumδεικτ–οριστ. talis-is-e                               δεικ-συσχ.

Παρατηρήσεις

-Από τα παραπάνω επίθετα το civilis-is-e (κατά μία άποψη) δεν σχηματίζει παραθετικά, διότι παράγεται από το ουσιαστικό civis-is(=πολίτης). Κατ’ άλλους σχηματίζει ομαλά τα παραθετικά του: civilior-ius(Συγκριτικός) – civilissimus-a-um(Υπερθετικός)

-miser/-ior/-rrimus,ferox/ferocior/ferocissimus, impotens/impotentior/impotentissimus.

-omnis-is-e, civilis-is-e: επίθετα χωρίς παραθετικά

Γ. Ρήματα

clamo, clamavi, clamatum, clamare pugno, pugnavi, pugnatum, pugnare	α΄ συζυγία
pertineo,pertinui,pertentum,pertinere=στοχεύω	β΄ συζυγία
cogo, coegi, coactum, cogere=εξαναγκάζω cupio, cupivi-ii, cupitum, cupere deduco, deduxi, deductum, deducere=οδηγώ desisto, destiti, - , desistere=σταματώ dico, dixi, dictum, dicere=λέω facio, feci, factum, facere=κάνω invado,invasi,invasum,invadere=καταλαβαίνω pario, peperi, partum, parere= κερδίζω redo, reddidi, redditum, reddere=κάνω obsequor, obsecutus sum, obsequi=κάνω το χατίρι	γ΄΄συζυγία Αποθετικό
nequeo, nequivi-ii, - , nequire=δεν μπορώ sentio, sensi, sensum, sentire=αντιλαμβάνομαι subvenio, subveni, subventum, subvenire=βοηθώ venio, veni, ventum, venire=έρχομαι	δ΄ Συζυγία
fio, factus sum, fieri=γίνεται volo, volui, - , velle=θέλω	Ανώμαλα

Παρατηρήσεις

Στο αποθετικό ρήμα obsequorΤύποι της ενεργητικής φωνής

Μετοχή Ενεστώτα	obsequens-ntis
Μετοχή Μέλλοντα	obsecuturus-a-um / obsecuturi-ae-a
Απαρέμφατο Μέλλοντα	obsequturum-am-um esse / obsequturos-as-a esse
Υποτακτική Μέλλοντα	obsecuturus-a-um sim, sis, sit obsecuturi-ae-a simus, sitis, sint
Σουπίνο	obsecutum-u
Γερούνδιο	obsequendi-ndo-ndum-ndo

ü      Τα ρήματα cupio, facio, pario ανήκουν σε μία κατηγορία ρημάτων(ρήματα του capio) τα οποία λήγουν σε –io, ανήκουν όμως στη γ΄ συζυγία και κλίνονται κατά το lego-legor(πρβλ. γραμματική των Λατινικών).

ü      Το ρήμα facio παρουσιάζει ιδιομορφία στο β΄ ενικό  της προστακτικής ενεστώτα: fac(αντί face). Κατά τον ίδιο τρόπο σχηματίζεται και το β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα των ρημάτων duco(duc), dico(dic).

ü      Το ρήμα pario σχηματίζει μετοχή μέλλοντα pariturus(αντί parturus).

2. Συντακτικές παρατηρήσεις

 Β΄ όρος σύγκρισης

Ø      Ο β όρος σύγκρισης εκφέρεται είτε με αφαιρετική συγκριτική είτε με το quam + ομοιόπτωτα με τον α όρο σύγκρισης.

o       Όταν ο α όρος σύγκρισης είναι σε πτώση ονομαστική ο β όρος μπορεί να εκφέρεται και με τους δύο τρόπους: nihil est miserius bello civoli ή nihil est miseries quam bellum civile

o       Όταν ο α όρος σύγκρισης είναι σε πτώση διαφορετική της ονομαστικής(κυρίως αφαιρετική) ο β όρος εκφέρεται με quam + ομοιόπτωτα για αποφυγή σύγχυσης.

o       Όταν ο β όρος σύγκρισης είναι αντωνυμία εκφέρεται με αφαιρετική συγκριτική.

Ø      Όταν παραλείπεται ο β όρος σύγκρισης δηλώνεται ασύμμετρη σύγκριση και ο συγκριτικός εκφράζει βαθμό μεγαλύτερο του λογικού μέτρου: ea victores ferociores impotentioresque reddit.

-    Εξαρτημένοι υποθετικοί λόγοι

Ø      Προσοχή στον εξαρτημένο υποθετικό λόγο:

                  Ρ.εξαρτ:deducta est .

·         Υπόθεση: nisi qui deus…subvenerit (υποτακτική του πλαγίου λόγου, χρόνου παρακειμένου)

·         Απόδοση: ut… nequeamus (δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση)

·         Ο υποθετικός λόγος είναι (απλός) εξαρτημένος ,επειδή η απόδοση(nequeamus) δεν είναι ρήμα κύριας αλλά δευτερεύουσας.

ðΣτον ευθύ λόγο ο υποθετικός λόγος κάνει ως εξής:

·         Υπόθεση:  nisi qui deus…subvenerit(συντελεσμένος μέλλοντας)

·         Απόδοση: nequimus(οριστική Ενεστώτα  με μελλοντική σημασία)

ð Ο υποθετικός λόγος είναι του α΄ είδους και δηλώνει (το πραγματικό)   την ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον.

 

- Δευτερεύουσες αναφορικές    sos

Ø      Οι δευτερεύουσες αναφορικές(επιθετικές-ουσιαστικές) μπορεί να εκφέρονται και με υποτακτική, λόγω έλξης από προηγούμενη υποτακτική: …ut non solum ea fiant, quae velit victor, sed etiam ut victor obsequatur iis, quorum auxilio victoria parta sit.

Ø      Στην πρόταση quae ad concordiam pertinerent η υποτακτική “pertinerent” είναι Δυνητική.

Η αφαιρετική auxilio

Ø     Η αφαιρετική auxilio δηλώνει το μέσο(συνοδεύεται από τη γενική υποκειμενική quorum). Ισοδύναμες εκφράσεις: quorum beneficio / opera και per quos(per + αιτιατική)

Ø     natura: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα sint

Ø     necessitate: αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο ρήμα cogantur

Δευτερεύουσες προτάσεις της ενότητας

 «ut salvi esse nequeamus»: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα εξάρτησης deducta est.  Ενδεικτική είναι η παρουσία στην κύρια πρόταση της αντωνυμίας eum , η οποία ισοδυναμεί με την αντωνυμία talem. Εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut, κι επομένως είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί στη λατινική το αποτέλεσμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, χρόνου ενεστώτα(nequeamus), γιατί η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(deducta est: παρακείμενος με σημασία ενεστώτα). Δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. ÊΠαρατηρείται ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων, καθώς το αποτέλεσμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή  και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του.

«nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit»: Πρβλ. σημείωση β) συντακτικές παρατηρήσεις.

« ut veni ad urbem»: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα εξάρτησης non destiti. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο ut, κι επομένως δηλώνει πράξη που έγινε λίγο πριν την πράξη της κύριας πρότασης. Εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει μόνο το χρόνο, χρόνου παρακειμένου(veni), και σε εξάρτηση από το ρήμα της κύριας πρότασης(non destiti) δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

 «quae ad concordiam pertinerent»: Δευτερεύουσα αναφορική επιθετική προσδιοριστική πρόταση με όρο αναφοράς το omnia. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί εκφράζει το πιθανό ή ενδεχόμενο(δυνητική υποτακτική), χρόνου παρατατικού (pertinerent), επειδή η εξάρτηση είναι από ρήμα ιστορικού χρόνου(εξαρτάται άμεσα από τα απαρέμφατα sentire / et / dicere / et / facere και έμμεσα από τον ιστορικό χρόνο non destiti) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν.

 «ut pugnare cuperent»: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα εξάρτησης invaserat. Ενδεικτική είναι η παρουσία της δεικτικής αντωνυμίας tantum στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut, κι επομένως είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί στη λατινική το αποτέλεσμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, χρόνου παρατατικού(cuperent), γιατί η εξάρτηση είναι από ρήμα ιστορικού χρόνου(invaserat). Δηλώνεται το σύγχρονο στο παρελθόν. ÊΠαρατηρείται ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων, καθώς το αποτέλεσμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή  και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του.

«etsi ego…clamabam…miseries»: Δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi, εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης(εναντίωση προς κάτι πραγματικό), χρόνου παρατατικού(clamabam), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν . Ενδεικτική η παρουσία του tamen στην κύρια πρόταση.

« ut necessitate esse cogantur»: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο ρήμα εξάρτησης reddit. Ενδεικτική είναι η παρουσία της δεικτικής αντωνυμίας talem στην παραχωρητική πρόταση που παρεμβάλλεται. Εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut, κι επομένως είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί στη λατινική το αποτέλεσμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, χρόνου ενεστώτα(cogantur), γιατί η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(reddit). Δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. ÊΠαρατηρείται ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων, καθώς το αποτέλεσμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή   και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του.

«etiamsi natura tales non sint»: Δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση. Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο etiamsi και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί εκφράζει μια υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχτούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης, χρόνου ενεστώτα(sint), γιατί η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(cogantur) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

«ut non solum ea fiant sed etiam ut victor obsequatur iis»: Δύο δευτερεύουσες επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις , οι οποίες συνδέονται με αντιθετική επιδοτική σύνδεση(non solum…verum etiam) ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του αποτελέσματος στο ρήμα εξάρτησης sunt.Ενδεικτική είναι η παρουσία της δεικτικής αντωνυμίας tales στην κύρια πρόταση. Εισάγονται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut, κι είναι επομένως καταφατικές. Εκφέρονται με υποτακτική, όπως όλες οι συμπερασματικές προτάσεις, διότι στη Λατινική το αποτέλεσμα θεωρείται μία υποκειμενική κατάσταση, χρόνου ενεστώτα(fiant / obsequatur), γιατί η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(sunt). Δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. ÊΠαρατηρείται ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων, καθώς το αποτέλεσμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή  και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του.

«quae velit victor»: Δευτερεύουσα αναφορική επιθετική προσδιοριστική πρόταση με όρο αναφοράς το ea. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae. Εκφέρεται με υποτακτική λόγω έλξης από την υποτακτική του ρήματος της κύριας πρότασης(fiant), χρόνου ενεστώτα(velit), επειδή η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(fiant) και με βάση την ακολουθία των χρόνων δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

«quorum auxilio victoria parta sit»: Δευτερεύουσα αναφορική επιθετική προσδιοριστική πρόταση με όρο αναφοράς το iis. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quorum. Εκφέρεται με υποτακτική λόγω έλξης από το obsequatur, χρόνου παρακειμένου(parta sit), επειδή η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου(obsequatur) και με βάση την ακολουθία των χρόνων δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.